محترم غلام محمد زارع
مهار اب های افغانستان ارزش حیاتی دارد
تغییر محیط زیست و افزایش گرمایی زمین، کم شدن منابع ابی را در پی دارد. کمبود اب در جهان باعث اختلافات جدی میان گروه های بزرگ مردم ویا کشور های همسایه می گردد. گزارش های سازمان ملل حاکی از ان است که بیش از 2,2 میلیارد انسان در روی زمین به اب نوشیدنی سالم دسترسی ندارد. خشکسالی های پیهم، استفاده بی رویه از منابع ابی در جهان، ریختن فاضلات و مواد مطروحه فابریکات و موسسات تولیدی به اب های جاری، افزایش طرح گاز های کاربن دای کساید در فضا و الوده ساختن فضا و محیط زیست با بقایی طرح شده‌ی موسسات بزرگ تولیدی، وسایل ترانسپورتی همه وهمه در الوده ساختن محیط زیست و تغیر اقلیم در جهان نقش موثر داشته است.
در افغانستان که در طی چند دهه جنگ، ویرانی سستیم های ابرسانی موجود، عدم سرمایگزاری لازم در بخش های ابرسانی و جلوگیری از الوده شدن ویا استفاده نا معقول از منابع ابی ، اب اشامیدنی به یک معضله بزرگ تبدیل شده است. فساد اداری، چپاول کمک های بین المللی در دو دهه حضور قوای ناتو و امریکا که میلیارد ها دالر به کشور سرازیر شد، ولی برای ایجاد زیر ساخت ها توجه صورت نگرفت. اکثری منابع پولی صرف کار های نمایشی ابرسانی، حفر بی رویه و بدون سنجش چاه های عمیق و مصرف بدون توجه منابع زیر زمینی آب که به هیچ صورت جوابگوی نیازمندی های شهروندان کابل که جمعیت ان در حدودی 6,5 میلیون نفر رسیده بود، نبود. دولت برای تامین اب اشامیدنی برای شهروندان و اب های زراعتی برای زارعین توجه ننموده و پول های تخصیص یافته در این بخش حیف و میل گردید.
بازرس ویژه امریکا برای باز سازی افغانستان (سیگار ) در سال ۲۰۲۰ گزارش داد که حدود ۳۰ در صد از کمک های باز سازی که معادل ۱۹ میلیارد دالر می شود یا تلف گردیده ویا در فساد و سو استفاده گسترده حیف و میل شده است.
به اساس تحقیقات انجام شده در این دوره، افغانستان سالانه هشتاد میلیارد مترمکعب اب تولید می کند که صرف ۲۰ فیصد ان در کشور به مصرف رسیده و متباقی به کشور های همسایه مانند ایران، پاکستان، ازبیکستان و ترکمنستان می ریزد. مرکز پژوهش افغانستان نوین مقادیر اب را که به پاکستان وایران می ریزد به دالر سنجش کرده و می نویسد که هر سال ۳۸ میلیارد دالر اب به پاکستان و ۳۴ میلیارد دالر دیگر به ایران به شکل رایگان می ریزد که افغانستان در برابر ان یک سنت هم بدست نمی اورد. این ابها اگر مهار شود نخست برای استفاده داخلی و رشد زراعت، تولید برق ویا هم اب اشامیدنی در کشور مفید واقع می شود و در صورت که همسایه ها به ان نیاز داشته باشند در بدل پول مطابق به معیار های بین المللی به فروش برسد.
افغانستان دارای پنج حوزه ابی می باشد که مقادیر چشمگیری از اب پاک و قابل استفاده را تولید می نماید. این حوزه ها شامل:
۱ـ حوزه ابی امو دریا
۲- حوزه ابی شمال
۳- حوزه ابی کابل
۴ـ حوزه ابی هریرود
۵ـ حوزه ابی هیرمند
می باشد. اگر این اب ها مدیریت شوند ، شهروندان این کشور به اب نوشیدنی سالم دسترسی پیدا نموده و زراعت، باغداری و مالداری رونق بیشتر یافته، محیط زیست سالم برای زیست مهیا می گردد.
منابع ابی افغانستان به آب های جاری« دریا ها » چشمه ها و منابع زیر زمینی تقسیم می شود. از ان جمله ۸۰ میلیارد متر مکعب ان اب های جاری اند که بخش عمده ان بدون استفاده داخلی به کشور های همسایه می ریزد.
عدم مدیریت درست اب های زیر زمینی و استفاده بی مروت شرکت ها و موسسات خصوصی با حفر چاه های عمیق و فروش اب به قیمت های بلند بالای شهروندان، بی بند وباری در ادارات مربوط و استفاده نا معقول از منابع ابی زیرزمینی کشور زمینه ساز شده که این منابع در پانزده سال اخیر جمهوریت تا ۳۰ متر کاهش یابد. علاوه بر ان الوده‌گی وسیع منابع ابی زیرزمینی با فاضلات و مواد کیمیاوی که از اثر حفر بی رویه‌ی چاه های جذب برای تعمیرات بلند منزل در شهر ها و بی تفاوتی ادارات محیط زیست و تنظیم اب در کشور یکی از دلایل الوده شدن منابع زیر زمینی ا بها در کشور می باشد. سازمان مرسی کورپس هوشدار می دهد که شهر کابل به اولین شهر مدرن بدون اب تبدیل شود. کاهش شدید سطح اب های زیر زمینی، الوده‌گی گسترده و مدیریت نا کار امد منابع ابی، میلیون ها نفر را با خطر کمبود اب مواجه کرده است. سانا جانسون، مدیر دفتر مرسی کورپس می گوید « اگر اقدام جدی صورت نگیرد، سقوط سسیستم ابرسانی کابل می تواند به یک فاجعه انسانی تمام عیار تبدیل شود. »
اعمار بند های ابگردان روی دریا هیرمند، هریرود، اغاز کار کانال قوش تیپه، طی مراحل بند آبگردان روی دریایی کابل، طرحریزی پروژه سازی انتقال آب دریایی پنجشیر به کابل و اغاز کار احتمالی روی بند ابگردان بالای دریایی کنر از جمله پروژه های اند که نقش مهم وتعین کننده در مدیریت آب های افغانستان داشته ومی تواند چهره این کشور را تغییر قابل ملاحظ بدهد.
اعمار سد روی دریایی کنر که ظرفیت تولید ۱۵۰۰ میگاوات برق در ساعت را دارد و می تواند هزاران هکتار زمین زراعتی را ابیاری نماید یکی از پروژه های است که تازه کار روی ان اغاز گردیده است .
احداث بند برق روی دریای کنر یک پروژه بزرگ اقتصادی بوده و در صورت مطالعات دقیق و طرح و دیزاین مناسب و با در نظر داشت شرایط محیط زیست می تواند توسعه اقتصادی، فراهم آوری نیاز ها به انرزی برق و امنیت غذایی برای شهروندان را در پی داشته باشد. ولی نباید این بند بدون سنجش های لازم تخنیکی، بررسی محیط زیست، تحقیق پیامد های بعدی با عجله و به اساس فرمان اعمار شود.
هم چنان کار سروی و دیزاین اعمار بند برق در امتداد دریای کنر در منطقه « گمبیری » تکمیل است و آغاز کار ان نیازمند تخصیص بودجه می باشد. این بند برق ظرفیت تولید ۴۵ میگاوات برق در ساعت را داشت و ۳۴ هزار هکتار زمین را ابیاری می کند.
اعمار بند ها روی دریای کنر از یک طرف ابهای جاری را که سال ها به دلیل عدم استفاده افغانستان به کشور های همسایه می ریخت می گیرد واز سوی دیگر در هنگام سیلاب ها مانع خرابکاری آب در مسیر خود گردیده واز هدر رفتن ابهای سیلاب ها نیز جلوگیری می نماید. هم چنان در اینده افغانستان می تواند در صورت تقاضای کشور های همسایه مقدار آب اضافی را بالای انها به فروش رساند و از منابع بدست آمده برای انکشاف شهر ها و دهات استفاده نماید.
اعمار بند ها برای انهم مهم و ضرور است که سازمان هماهنگی امور بشردوستانه ملل متحد اعلام کرده است که افغانستان با یک دوره شدید از خشکسالی مواجه است که به دلیل کاهش بارنده‌گی، افزایش حرارت هوا و کاهش شدید رطوبت خاک، تاثیرات گسترده بر امنیت غذایی و کشاورزی کشور خواهد گذاشت.
کمبود ریزش برف و باران، تقلیل منابع آب ( جاری و منابع زیر زمینی )، اثرات ویرانگر بر محیط زیست داشته، سطح حاصل دهی اراضی را پائین می اورد. پدیده خشکسالی با شدت درجه گرما، طویل شدن ایام گرم سال، تغیرات شدید اقلیمی، ضایعات انسانی، قلت مواد غذایی، تلف شدن مواشی، کوچیدن و مهاجرت های اجباری، بی کاری ، اتش سوزی ها و تبدیل شدن زمین های زراعتی به بیابان های خشک و بدون آب وعلف و بروز امراض روانی و سوتغذی، ظهور نزاع ها و کشمکش ها بر سر منابع آبی را در پی دارد.
خشکسالی و بحران کمبود آب، گرمایی اقلیم زمین پدیده های اند که کشور های بزرگ صنعتی با تولید سرسام آور گاز های کاربن دای کساید و گاز های مضردیگر، بخش مهم و قابل ملاحظه این تقصیر را بدوش دارند. هرچند کشور های مذکور مسوولیت اخلاقی دارند که کشور های خورد و کوچک و انکشاف نیافته را در پروسه مبارزه با خشکسالی معاونت نمایند. ولی این کمک ها هم جنبه سیاسی و وسیله فشار بر این کشور ها گردیده است.
30.10.25