محترم محمد ولی

سجایای محصل استقلال افغانستان اعلیحضرت امان الله خان

استرداد استقلال افغانستان یکصدو شش سال قبل از امروز و سومین شکست امپراطوری بریتانیای کبیر حادثه ای پر آوازه و اثر گذار در جهان و مستعمرات انگلیس بود .

اعلیحضرت امان الله شاه در جهان شخصیتی شد که مورد تعجب جهانیان قرار گرفت ، محققین در مورد ابعاد زندگی و دولتداری وی تحقیقات و مطالعات زیادی نمودند، کتاب ها نگاشته شد ، سر مقاله ها و مقاله های تحلیلی اخبار و جراید جهان معطوف به آن گردید ، زیرا حصول استقلال افغانستان بحیث یک کشور کم نفوس و عقب مانده از امپراطوری انگلیس که بر نیم کره زمین و ششصد ملیون نفوس تحت استعمار حکم میراند حادثه ساده جلوه نمی‌کرد.

درین نو شته به نقل از برخی منابع خارجی و داخلی نظریات محققین بدون تصرف ذکر میگردد ؛

۱-- از کتاب آتش در افغانستان نوشته محقق آمریکایی خانم‌ریه استوارت میل :

نویسنده که برای تحقیق این دوره تا ر یخی به افغانستان امده بود به نقل از مهدی فرخ نویسنده و دپلمات ایرانی می‌نویسد " امان الله خان زبان ترکی را فرا گرفته بود ... وقتیکه متصدی نیابت سلطنت می‌شد، نهایت جدیت و مراقبت را در رفاهیت محبوسین و حتی ملاقات های محرمانه با انها داشته و از سپاهیان خیلی ها جلب قلوب می نمود . او بسیار فعال و کار کن و حدی و با هوش و صبور وبرده بار بود ."

ریه استوارت میل می نگارد : " امان الله خان با پوشیدن لباس عادی ، پیراهن و تنبان ، لنگی و کلاه و پوستین به سماوار ها. چای خانه ها میرفت و با مردم مخلوط میگردید ... در زمان سلطنت خود عین رویه و ردش را تعقیب میکرد ." ص ۶ کتابب

۲-- از کتاب ظهور و سقوط اعلیحصرت امان الله خان نوشته ک، پیکار پامیر :

نوسنده به نقل از کتاب اصلاحات و انقلاب ۱۹۲۹نوشته لیون پلاداد مینویسد " نطر عبد الغنی نام را که اعلیحضرت را از نزدیک میشناخت چنین مینویسد" امان الله خان جوانی است سی ساله ، تنومند و سالم با قامت متوسط ، مو وچشمان سیاه ، صاحب شخصیت جالب و محبوب و حاکم بر اعصاب و حرکات خویشرشخصی است خیلی کارکن و زحمتکش ، از هشت صبح تا نیم شب مصروف کار مملکت و صرف سه ساعت برای صرف غذا ، موتر سواری و ادای مراسم مذهبی خویش تخصیص داده است . ذهن روشن و خای از تعصب داشته و در امور اجتماعی و سیاسی معلومات قابل ملاحظه دارد .. "

کسی بنام‌جوزف گستنی نوشته است " امان الله شخصی است وطن‌پرست، فعال و تشنه آزادی مردم خویش ... از نعمت قوای معنوی بزرگی برخوردار است ، شخصی است شجاع و دور بین ، اکنون مشغولیت خیلی بزرگ که عبارت از اتحاد مسلمین است روی دست دارد ." ص ۴۲ و۴۳ .

نویسنده کتاب می‌نگارد " امان الله خان شراب نمی نوشید و عیاشی و زن بارگی نمی‌کرد، انرژی سرشار برای کار داشت و تا نیمه های شب مصروف انجام امور مملکت می‌بود " ص ۴۰ .

" بهترین و روشن ترین تصویر از شخصیت و سجایای اعلیحضرت امان الله خان را شخصی بنام ( ا. ص.) بدست داده که با شاه جوان بسیار نزدیک بوده و در شماره بیست و نهم ماه اسد سال سیزده صدو دو.ش. امان افغان نیز به چاپ رسیده است . حضرت امان الله خان ... آتشین و عصبی مزاج ، متواضع، فوق العاده ذکی ، سریع الانتقال ، ظریف و نکته دان است ، مخاطب خودرا ضرور مسخر می‌سازد... بر منبر وکرسی چنان به موفقیت خطابه می‌خواند که جمهور را به گریه می آورد. تینس بازی می‌کند، پیانو می نوازد ... بالذات امامت می‌کند. بعضی وقت باعلما صحبت می نماید ... بر منبر با دستار ملی و شمشیر بالا می‌شود و می‌گوید امیر ها باید خود شان خطبه بخوانند ... در سینه اش یک دل صاف پر از مسلمانی در جنبش هست ، در خطبه های خود همیشه حضار را به اتحاد توصیه می‌کند... در آخر با این تضرع از منبر فرود می آید: خداوندا! با این عاجز مجاهد فی سبیل الله توفیق رفیق گردان ... او می‌گوید بدون استقلال زندگانی یک قوم ممکن نیست " ص ۴۳ و ۴۴ .

" بعضآ به تبدیل قیافه به بازار می آید با مردم شانه به شانه می‌خورد... امیر از کلاه گرفته تا بوت و لباس خودرا از ساخت محلی وطنی می‌سازد، ساخت داخله را خیلی به تعصب ترویج می‌دهد " ص۴۷

۳- فریزر تتلر که مدتی در زمره هئیت سفارت انگلیس در کابل کار کرده است در کتابی که راجع به افغانستان نگاشته است اعلیحضرت را چنین تعریف می‌کند " اعلیحضرت امان الله خان شخصیت حیرت آوری دارد فدا کار و زحمتکش است ... با شوق و ذوق تمام می‌کوشد منافع ملی خودرا تامین و برای افغانستان موقعیتی در بین ملل آزاد جهان قائم سازد ... ص ۴۳ .

۴-- از کتاب سفرهای غازی امان الله خان در دوازده کشور آسیا و اروپا تالیف عزیزالدین وکیلی فوفلزایی :

امان الله خان در سفر اروپایی اش در آلمان از میدان هوایی برلین و نمایش پرواز های طیارات عسکری بازدید کرده بود . رئیس الوزرا آلمان به این مناسبت دعوتی ترتیب داد که در آن خطاب به امان الله خان گفته بود " امروز که قائد و قهرمان بزرگ‌افغانستان ، مطابق ذوق خاص خود شان از میدان هوایی برلین و نمایش پرواز طیارات و موزیم عسکری ... را از نظر گذراندند و امشب این دعوت رئیس الوزرا آلمان را پذیرفتند ، ما تقدیم این تحفه را که فقط یک فروند طیاره یونکرس است به نام هدیه عسکری و بنام دولت آلمان به پیشگاه آن سرفرمانده سرعسکر ملت افغانستان ارمغان می‌کنیم، این مشابه دسته گلی است که مقابلتآ از جانب عالم عسکری آلمان به بییرقدار غیور آن ملت عسکر سپرده می‌شود " ص ۱۰۲

علامه اقبال شاعر فارسی زبان هند در پیام مشرق که آنرا پیشکش اعلیحضرت امان الله خان کرده است در وصفش،چنین می‌گوید:

ای امیر کامگار ای شهریار

نوجوان و مثل پیران پخته کار

چشم تو از پردگی ها محرم تست

دل میان سینه ات جام جم است

عزم تو پاینده چون کهسار تو

عزم تو آسان کند دشوار تو

همت تو چون خیال من بلند

ملت صد پاره را شیرازه بند

هدیه از شاهنشان داری بسی

لعل و یاقوت گران داری بسی

ای امیر ابن امیر ابن امیر

هدیه ای از بینوایی هم پذیر

در اخیر می‌گوید

زانکه ملت را حیات از عشق اوست

برگ و ساز کائنات از عشق اوست

جلوه بی پرده او وانمود

جوهر پنهان که بود اندر وجود

روح را جز عشق او آرام نیست

عشق او روزیست کورا شام نیست

خیز و اندر گردش آور جام را

در قهستان تازه کن پیغام را

شاهی که در جهان‌سرقافله غریو آزادی از بند استعمار شد ، برای ترقی افغانستان در همه عرصه ها از جان و دل می‌کوشید، دهها باب مکاتب در مرکز و ولایت باز کرد، همه توجهش به بیداری ملت از مسیر علم و معارف بود ، بزرگتری حق مردان و زنان اسیر غلامی و کنیزی را با لغو غلامی و کنیزی به ایشان داد ، ریفورم های بنیادی را برای کشور در نظر داشت ، قانون اساسی وضع کرد ، همه امور دولتداری را تابع ۷۰ نوع قانون ساخت و به جای حاکمیت فرد حاکمیت قانون را استقرار می‌داد و نهضت زنان را بنیاد نهاد به اثر توطئه انگلیس و همکاران داخلی آن امپراطوری شکست خورده در افغانستان مجبور به ترک وطن گردید ودر آخرین لحظات ترک وطن با نا امیدی این شعر را زمزمه می‌کرد:

جنگ تو صلح و صلح تو جنگ است

من به قربانت این چه نیرنگ است

می‌روم تا تو نشنوی نامم

اگر از نام من ترا ننگ است

روح شاه غازی و همه شهدای راه استقلال و آزادی کشور شاد باشد .

جشن آزادی به همه مبارک باشد .